بستر تاریخی نزول سوره حشر
با توجه به آنچه گفته شد, سال نزول سوره حشر, سال چهارم هجری است.
وقایع تاریخی زیر به ترتیب در سال چهارم هجری رخ داده است:
1-غزوه رجیع:
بعد از جنگ احد هیأتی از عضل و دیش(فرزندان هون بن خزیمه)بر رسول خدا وارد شدند و گفتند:عده ای از افراد مسلمان را نزد ما بفرست تا به ما قرآن و فقه بیاموزند. این گروه از مسلمانان به سوی ناحیه رجیع حرکت کردند . به ناگاه بر این هیأت از مسلمانان حمله کردند و همه ی آنها را کشتند.
2-وفات زینب دختر خزیمه: وی همسر عبیده بن حارث بود.
3- سریه ابی سلمه به سوی بنی اسد:
قوم بنی اسد بعد از حمراءالاسد تصمیم گرفتند به مدینه حمله ور شوند.زیرا می گفتند آنها پیاده هستند و همچنین در اثر شکست از قریش آمادگی لازم را برای جنگ ندارند. این قضیه را ولیدبن زهیر طایی به گوش پیامبر صل الله علیه و آله رسانید. رسول خدا ابوسلمه را خواست و به او فرمود: برای سرداری این سریه آماده شو. حرکت میکنی و به سرزمین بنی اسد می روی و قبل از اینکه بر تو هجوم آورند, آنها را غافلگیر کن.
قبیله ی بنی اسد قبل از اینکه مورد هجوم قرار گیرند, مطلع شدند و آماده ی جنگ شدند. اما در این میان مشرکان شکست خوردند.
4- سریه جهنی به سوی لحیانی:
طایفه ی بنی لحیان به فرماندهی سفیان بن خالد قصد حمله به مسلمانان داشتند که رسول خدا(ص) عبدالله بن انیس را فرستاد تا سفیان رابکشد و همین کار را کرد و بنی لحیان ناکام ماندند.
5-غزوه بئرمعونه: پیامبر(ص) عده ای را برای اینکه اهل نجد را به اسلام دعوت کنند , فرستاد.حرام بن محلان به همراه نامه رسول خدا(ص) نزد عامر بن طفیل رفت. عامر بدون اینکه به نامه نگاه کند , او را کشت.پیامبر(ص) بعد از باخبر شدن از این قضیه بنی سلیم را به جنگ آنها فرستاد. ولی یاران پیامبر(ص) شکست خوردند و در خون غلطیدند.
6- غزوه بنی نضیر: ماجرای آن در بالا گذشت.
7- غزوه ذات الرقاع: دو ماه بعد از غزوه بنی نضیر , غزوه ذات الرقاع به وقوع پیوست که در خلال آن مسلمانان با جمعی از بنی غطفان برخورد کردند ولی جنگی پیش نیامد. اما مردم ترسیدند و پیامبر(ص) نماز خوف برای آنها خواند و سپس برگشتند.
8- غزوه بنی لحیان: پیامبر(ص) به سوی بنی لحیان حرکت کرد و میخواست نسبت به اصحاب رجیع خون خواهی کند. ولی لشکر بنی لحیان به بالای کوه ها گریختند و پیامبر(ص) به هدف خود نرسید.
9- در اخیر:هنگامی که ابوسفیان در روز احد به سوی مکه بازمیگشت, فریاد زد قرار ما و شما در سالروز احد در منطقه بدرالصفراء در آنجا یکدیگر را میبینیم و جنگ می کنیم. اما موعد که فرا رسید , ابوسفیان پشیمان شد. ولی پیامبر (ص) برای این غزوه شانزده شب از مدینه غایب بود و چهار شب باقی مانده از ذی القعده به مدینه بازگشت.
نتیجه:
با توجه به آنچه که گذشت، به این نتیجه می رسیم که در مورد ترتیب نزول سوره حشر اشتباه رخ داده است.
زیرا براساس روایات ترتیب نزول، سوره حشر پانزدهمین سوره مدنی است که قبل آن سوره بینه و بعد آن سوره نصر قرار دارد.
اما بر اساس محتوای سور و وقایع تاریخی، سوره حشر چهارمین سوره مدنی است و قبل آن سوره آل عمران و بعد آن سوره احزاب واقع شده است.
در سوره آل عمران (آیات 10_13) از مواضع یهود (بنی نضیر) و در سوره احزاب از وقایع پس از غزو? بنی نضیر یعنی جنگ احزاب (خندق) صحبت به میان آمده است.
منابع:
1. ابن عطیه اندلسى، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، ط اول، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1422ق.
2. حمیری، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، بی چا، مصر، مکتبة محمد علی صبیح وأولاده، 1383 - 1963 م.
3. دروزة، محمد عزت، التفسیر الحدیث، بی چا، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه، 1383 ق.
4. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، چاپ اول، بیروت ، دارالعلم الدار الشامیة المفردات فی غریب القرآن، 1412ق.
5. سیوطى، جلال الدین، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، بی چا، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 1404ق.
6. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ط 5، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
7. طبرسى، فضل بن حسن، بی چا، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372ش.
8. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن ، ط اول ، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1364ش.
9. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه،چ اول، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1374ش.
10. نکونام، جعفر، درآمدی برتاریخ گذاری قرآن، چ اول، تهران، نشر هستی نما، 1380ش.
11. واحدى على بن احمد، اسباب نزول القرآن، ط اول، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
12. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بی چا، بیروت، دار صادر، بی تا.
13. یوسفی، محمد هادی، موسوعة التاریخ الإسلامی، ط اول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1417ق.