آیه 60 از سوره حج:
"ذَالِکَ وَ مَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِىَ عَلَیْهِ لَیَنصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ"(60)
[حکم خدا] این است، و هر کس همانند چیزى که بدان مجازات شده(متجاوز را)مجازات کند، سپس(دوباره) بر او ستم شود، قطعاً خدا او را یارى خواهد کرد مسلماً خدا بسیار بخشاینده (و)آمرزنده است. (60)
"ذلک":اسم اشاره براى بعید است لام آن براى افاده دورى و کاف آن براى خطاب است .
"مُعَاقَبَةً" [عقب] هُ: به دنبال او آمد، "عقب": (بفتح اول و کسر دوم) پاشنه. راغب گوید: «رَجَعَ عَلى عَقِبِهِ» یعنى برگشت (عقاب)، عقوبت، معاقبه مخصوص بعذاباند وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ[1].
"بَغى":طلب توأم با تجاوز از حد.
"نصر":یارى/ لَیَنْصُرَن:حتما حتما خدا یارى میکند.
"عفو":گذشت. بخشودن گناه. (عفو): صیغه مبالغه است بمعنى کثیر العفو.
"غفر":پوشاندن و مستور کردن .( غفور): صیغه مبالغه یعنى بسیار آمرزنده و از اسماء حسنىاست.
تفسیر:
وعده نصرت به مظلوم
در آیات گذشته سخن از مهاجران فی سبیل الله بود و وعده های پاداش بزرگی که خداوند در قیامت به آنها داده است . برای اینکه تصور نشود که وعده الهی , مخصوص آخرت است در نخستین آیه مورد بحث سخن از پیروزی آنها - در سایه لطف الهی- در این جهان می گوید.
(عاقَبَ) که ماضى باب مفاعله مىباشد به معنى تعقیب و فرار دادن و دنبال کردن است.
" ذَالِکَ وَ مَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا ...":کلمه" ذلک" خبر است براى مبتدایى که حذف شده و تقدیر آن" الامر ذلک الذى اخبرناک" است، یعنى مطلب از این قرار بود که برایت گفتیم، کلمه" عقاب" به معناى مؤاخذه انسان است به نحوى ناخوشایند، در مقابل کارى ناخوش آیند که عقاب شونده مرتکب شده، و اگر این مؤاخذه را عقاب نامیدهاند، بدین مناسبت است که عقیب و دنبال عمل ناخوش آیند قرار دارد.
و" عقاب به مثل عقاب" کنایه از معامله به مثل است و چون این معامله به مثل، کار خوبى نیست لذا آن را مقید کرد به قید" بغى" و جمله" بغى علیه" را با لفظ" ثم" بدان عطف نمود.
موید این آیه "وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ[2]."
تعبیر به" مثل" تاکیدى بر این حقیقت است که نباید از حد تجاوز کند.
" ثُمَّ بُغِیَ عَلَیْهِ"، نیز اشاره به این است که اگر شخص در مقام دفاع از خویشتن تحت فشار ظلم قرار گیرد، خدا وعده یارى به او داده است، و به این ترتیب کسى که از آغاز سکوت کند و تن به ظلم و ستم در دهد و هیچگونه گام مؤثرى در راه دفاع از خود بر ندارد خدا به چنین کسى وعده یارى نداده است.
ضمیر «هاء» به ستمدیده برمىگردد: خداوند ستمدیده را یارى مىکند .