پژوهش در سوره حج(آیه68و 69)

 آیه 68و 69

    "وَ إِن جَدَلُوکَ فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ" (68)

"اللَّهُ یحَْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کُنتُمْ فِیهِ تخَْتَلِفُونَ" (69)

و اگر (کافران) با تو مجادله کنند، پس بگو:» خدا به آنچه انجام مى‏دهید داناتر است. (68)

خدا در روز رستاخیز، میان شما در مورد آنچه که همواره در آن اختلاف مى‏کردید، داورى مى‏کند. (69)

"جدل":جدال: منازعه، مخاصه‏

تفسیر :

سیاق آیه قبلى تایید مى‏کند که مراد از این جدال، مجادله و بگومگوى در همان مساله طرز عبادت باشد، بعد از آنکه آن حجت مذکور را در پاسخشان آورد، رسول گرامى خود را دستور مى‏دهد که (اگر زیر بار نرفتند) به حکم خدا ارجاعشان ده. حکم، حکم خدا است، و تو خودت را با ایشان یکى مکن.

بعضى[1] از مفسرین گفته‏اند: مراد از جمله" إِنْ جادَلُوکَ" مطلق جدال در امر دین است بعضى[2] دیگر گفته‏اند: مراد جدال در امر ذبیحه است، ولى سیاق سابق با این احتمال نمى‏سازد.

جمله" فَقُلِ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما تَعْمَلُونَ" زمینه‏چینى است براى اینکه ایشان را به حکم خدا ارجاع دهد و معنایش این است که: خدا داناتر است به آنچه مى‏کنید، و میان شما حکم مى‏کند حکم کسى که حقیقت حال را کاملا مى‏داند، چیزى که هست این حکم را روز قیامت مى‏کند و در ازاى مخالفتتان با حق و اهل حق به حسابتان مى‏رسد.

و در صحنه قیامت که صحنه بازگشت به توحید و یکپارچگى و بر طرف شدن اختلافات است حقایق را براى همه شما آشکار مى‏سازد.

گر چه بعضى از مفسران گفته‏اند: ممکن است کلمه بَیْنَکُمْ، و کُنْتُمْ، و تَخْتَلِفُونَ مربوط به آن اختلافاتى باشد که کافران، خودشان با یکدیگر داشتند.

ولى این قول خیلى بعید به نظر مى‏آید. بلکه مى‏توان گفت: منظور از این اختلاف- به قرینه معنى آیه بعد و مضمون آیه قبل که صریحا مى‏گوید: اختلاف، بین پیامبر اسلام و کافران بود- همان اختلاف بین اسلام و کفر باشد.

 یعنى یا محمّد (ص) اگر آنان حق را نپذیرفتند نگران مباش. زیرا خداوند فرداى قیامت بین شما و کفار قضاوت خواهد کرد.

اگر انسان خدا را مقیاس و مرجع سنجش خود قرار دهد و بداند که او مراقب آدمى است، اختلافات به زودى حلّ مى‏شود و به پایان مى‏رسد، و شاید این آیه همچنین برساند که ضرورتا اختلافات نباید موجب جنگ و نبرد شود، بلکه این انسان است که بر این اختلافات رنگ دشمنى و خصومت مى‏زند[3].

نکته ها

خداوند پیامبرش را دلداری و آموزش می دهد.
انبیاء با آن همه معجزه و منطق , باز گرفتار افراد لجوج بودند.
یاد خدا و واگذاری امور به او , بهترین وسیله ی آرامش است.
با افراد لجوج و اهل جدل درگیر نشوید.
در قیامت , داور و حاکم همان خدای متعال است که شاهد و اگاه است.(قضاوت کامل در سایه علم کامل است)
ایمان به علم و داوری خداوند, آرامبخش مومنان و تهدید کننده ی کافران است.
ایمان به قیامت بهترین اهرم برای مهار کردن اختلاف ها و مجادله هاست. 

سُئِلَ عَن عَلی عَلیهِ السَلام؟

کَیفَ یُحاسِبُ اللهِ الخَلقَ عَلی کَثرَتِهم؟ فَقال کَما یَرزُقُهُم عَلی کَثرَتِهِم.

فَقیل کَیفَ یُحاسِبُ وَلا یَرَونَه؟ فَقالَ کَما یَرزُقُهُم وَلا یَرَونَهُم[4].

از علی علیه السلام پرسیده شد،چگونه خداوند خلقش را وجود زیادیشان حساب رسی می کند؟

حضرت فرمودند:همان گونه که با وجود زیادیشان روزی میدهد.

با گفت چگونه محاسبه می کند در حالیکه دیده نمی شود؟ 

ایشان فرمودند:همانطور که ایشان را روزی می دهد ولی او را منی بینند.