وَلَوْلا أَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْجَلاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابُ النَّارِ ?3?
الْجَلاءَ:
ریشه:جلو: مص، امرى روشن، وضوح، پدیدارى
لَعَذَّبَهُمْ: عذب :
گوارا. «هذا عَذْبٌ فُراتٌ وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ» فرقان: 53. رجوع بلغت و تفسیر نشان میدهد که عذب بمعنى گوارا و فرات بسیار گوار. عذاب :
عقوبت. شکنجه. طبرسى آنرا استمرار الم، زمخشرى کلّ الم فادح، راغب ایجاع شدید، جوهرى عقوبت، اقرب هر آنچه بر انسان دشوار است و او را از مرادش منع میکند معنى کرده است «وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ» بقره: 7 .
راغب در اصل آن چند قول نقل کرده از جمله گفتهاند: اصل آن از عذب است عذّبته یعنى گوارائى زندگى را از او بردم مثل مرّضته و قذّرته که بمعنى مرضش را و قذارتش را از بین بردم است. بقول بعضى اهل لغت تعذیب بمعنى ضرب است و بقولى آن از «ماء عذب» آب آلوده و کدر است، عذّبته یعنى عیش او را کدر و آلوده کردم. قاموس قرآن، ج4، ص: 308-309 .
دنیا:ریشه: دنى :دنو یعنى نزدیک شدن «ثُمَّ دَنا فَتَدَلَّى» نجم: 8 یعنى پس نزدیک و نزدیکتر شد. قاموس قرآن، ج2، ص: 360 .
آخِر:
(بر وزن فاعل) مقابل اوّل است «رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عِیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا» (مائده 114) تأخیر مقابل تقدیم و آخرون مقابل اوّلون است نظیر «ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ» (واقعه: 14) در قرآن مجید بقیامت و نشاء دیگر دار الاخرة، یوم الاخر، اطلاق شده و این از آن رواست که زندگى دنیا اوّل و زندگى عقبى آخر و پس از آن است، راجع بآخرت در «قیامت» بحث خواهد شد قاموس قرآن، ج1، ص: 3.
ترجمه المیزان
" وَ لَوْ لا أَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْجَلاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابُ النَّارِ" گفتیم جلاء به معناى ترک وطن است. و" نوشتن جلاء علیه یهود" به معناى راندن قضاء آن است، و مراد از عذاب دنیوى آنان، عذاب انقراض و یا کشته شدن و یا اسیر گشتن است .
و معناى آیه این است که: اگر خداى تعالى این سرنوشت را براى آنان ننوشته بود که جان خود را برداشته و جلاى وطن کنند، در دنیا به عذاب انقراض یا قتل یا اسیرى گرفتارشان مىکرد، همانطور که با بنى قریظه چنین کرد، ولى در هر حال در آخرت به عذاب آتش معذبشان مىسازد. ترجمه المیزان، ج19، ص: 351
تفسیر نمونه
مىافزاید:" اگر نه این بود که خداوند بر آنها مقرر داشته بود که جلاى وطن کنند و منطقه را ترک گویند آنها را در همین دنیا مجازات مىکرد" (وَ لَوْ لا أَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْجَلاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیا) بدون شک جلاى وطن و رها کردن قسمت عمده سرمایههایى که یک عمر فراهم کرده بودند خود براى آنها عذابى دردناک بود، بنا بر این منظور از جمله فوق این است که اگر این عذاب براى آنها مقدر نشده بود عذاب دیگرى که همان قتل و اسارت به دست مسلمانان بود بر سر آنها فرود مىآمد، خدا مىخواست آنها در جهان آواره شوند، و اى بسا این آوارگى براى آنها دردناکتر بود، زیرا هر وقت به یاد آن همه دژها و خانههاى مجلل و مزارع و باغات خود مىافتادند که در دست دیگران است و خودشان بر اثر پیمانشکنى و توطئه بر ضد پیامبر خدا ص در مناطق دیگر محروم و سرگردانند گرفتار آزار و شکنجههاى روحى فراوانى مىشدند .
آرى خدا مىخواست این گروه مغرور و فریبکار و پیمانشکن را گرفتار چنین سرنوشت دردناکى کند .
اما این تنها عذاب دنیاى آنها بود، لذا در پایان این آیه مىافزاید: و براى آنها در آخرت نیز عذاب آتش است" (وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابُ النَّارِ) تفسیر نمونه، ج23، ص: 493
تفسیر اطیب البیان
وَ لَوْ لا أَنْ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْجَلاءَ لَعَذَّبَهُمْ فِی الدُّنْیا بعذاب استیصال و قتل و سبى لکن این جلاء وطن بر آنها استفاده ندارد زیرا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابُ النَّارِ فرداى قیامت تمام کفّار بالاخصّ یهود عنود که اعدا عدوّ مسلمین هستند جایگاه آنها جهنّم است که مىفرماید: یُرَدُّونَ إِلى أَشَدِّ الْعَذابِ بقره آیه 79 زیرا آنها اشدّ ناس با مؤمنین که مىفرماید لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَداوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیَهُودَ مائده آیه أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج12، ص: 469-468